Λίλα ντε Τσάβες: “Αγώνας δρόμου”

Η εθνολόγος και πρόεδρος των Φίλων Μουσείων Ελλάδας, Λίλα ντε Τσάβες, διδάσκει ξεχασμένες τέχνες κοσμήματος, ταξιδεύει ανά τον κόσμο προωθώντας την αγάπη για τα μουσεία, εργάζεται για τον πολιτιστικό τουρισμό και οραματίζεται την Τήνο ως πνευματικό πόλο έλξης.

Η ακούραστη specialist των μουσείων μας μίλησε για το νησί της και την κουλτούρα του.

Πώς βρέθηκε στο νησί:

«Δεν γεννήθηκα Τήνια, όμως έχω γίνει Τήνια. Η μητέρα μου, με την οικογένειά της, πήγαινε στο νησί από τότε που ήταν εννέα ετών. Κάθε καλοκαίρι εκεί περνούσαν τις διακοπές τους, ενώ στην πορεία απέκτησαν σπίτια και ισχυρούς δεσμούς με το νησί. Τόσο εγώ, όσο και οι αδερφές μου, συνεχίζουμε να πηγαίνουμε στην Τήνο, σαν να έχουμε γίνει μέρος της. Στα όνειρά μου την βλέπω σαν καταφύγιο, την έχω στο μυαλό μου σαν κάτι το οποίο μου δημιουργεί την ηρεμία που χρειάζομαι, όταν έχω πίεση το χειμώνα που βρίσκομαι στην Αθήνα ή σε κάποιο ταξίδι μου ανά τον κόσμο, από τη Νήσο του Πάσχα μέχρι τη Μόσχα και τη Σιγκαπούρη. Όταν σκέφτομαι τον Άγιο Σώστη, τη θάλασσα μπροστά στο σπίτι μου, ηρεμώ»…

Αναμνήσεις από την παλιά Τήνο:

«Θυμάμαι τα πανηγύρια και κυρίως αυτό της Καρδιανής τη δεύτερη μέρα του Πάσχα… Ξέρετε, η Καρδιανή είναι χωριό που “βλέπει” θάλασσα και Σύρο. Όταν περνούσε το πλοίο της γραμμής κι έφτανε σε ένα ορισμένο σημείο, άρχιζαν να λαμπυρίζουν μικροί καθρέφτες από τα σπίτια του οικισμού. Ο κόσμος έβγαινε στο κατάστρωμα να δει από ποιο σπίτι προέρχονταν οι λάμψεις. Ήταν ένα πολύ όμορφο θέαμα. Ουσιαστικά ήταν ένα καλωσόρισμα• οι ντόπιοι υποδέχονταν τους ταξιδευτές. Φέρνω στη μνήμη μου τα πρώτα μας ταξίδια, όταν ήμασταν παιδάκια του δημοτικού κι ερχόμασταν στο νησί. Τότε, δεν υπήρχαν ξενοδοχεία, ο κόσμος νοίκιαζε σπίτια. Σε ένα από αυτά, στον καινούριο δρόμο που πηγαίνει για τα χωριά, θυμάμαι τα πρωινά να περνούν απ’ έξω διάφοροι έμποροι με τις πραμάτειές τους, με σταφύλια κι εκείνα τα φοβερά σύκα. Κατά τις 11 το πρωί, μάζευαν όλα εμάς τα μικρά, μας φόρτωναν στα γαϊδουράκια και μας πήγαιναν στον Άγιο Φωκά. Ουσιαστικά, η παραλία είναι δίπλα στη Χώρα, αλλά στα παιδικά μου μάτια, η απόσταση φαινόταν τεράστια, ένιωθα σαν να πήγαινα εκδρομή. Περνούσαμε εκεί όλη την ημέρα, κάνοντας μπάνιο και χαζολογώντας. Ήταν εποχές αληθινές, με εσωτερικότητα, που δεν ξεχνιούνται με τίποτα».

H μεσαιωνική Τήνος των ονείρων της:

«Ανέκαθεν η Τήνος είχε μεγάλο ενδιαφέρον για όλους, όσοι έχουν μια καλλιέργεια, ασχολούνται με την ιστορία ή με διάφορα θέματα που αφορούν στον Μεσαίωνα. Κι αυτό διότι στο νησί κατοίκησαν οι Ενετοί, μετά την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204. Μάλιστα, οι Τήνιοι είχαν άμεσες επαφές με το γενοβέζικο κάστρο της Νάξου. Η μεσαιωνική Τήνος, με τη μεσαιωνική ιστορία της σε κάνει να ονειρεύεσαι. Να βλέπεις τις δέσποινες με τα ενδύματά τους, να βλέπεις τους σταυροφόρους… Αυτό με συγκινεί φοβερά. Μάλιστα, όταν βρίσκομαι σε διάφορες ταβερνούλες του νησιού, πολύ συχνά εντοπίζω νέα παιδιά που μου φέρνουν στο μυαλό εικόνες από εκείνες τις εποχές και λέω “αυτός θα μπορούσε να είναι Ενετός ή Φράγκος”. Μεσαιωνικό «σημάδι» και το βουνό, το Εξώμβουργο ή Ξώμπουργκο, όπως το ονομάζουμε. Εκεί, ήταν χτισμένη η ενετική πόλη. Θυμάμαι στα εφηβικά μου χρόνια, τα παιδιά έφτιαχναν ομάδες και ανέβαιναν στο βουνό, ψάχνοντας για τους κρυμμένους θησαυρούς που πίστευαν ότι είχαν θάψει οι Ενετοί, φεύγοντας. Ίσως τα παιδιά σήμερα να ψάχνουν ακόμα».

Οι Καλές Τέχνες στην Τήνο:

«Όσοι επισκέπτονται το νησί, επισκέπτονται και τα μουσεία του, τα οποία θεωρώ εξαιρετικά. Είναι λίγα, ωστόσο εκπληκτικά, όπως για παράδειγμα, το νέο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς στον Πύργο. Στις εκθέσεις του, μπορεί να δει κανείς την πορεία του μαρμάρου, από την εξόρυξή του, μέχρι την τελική του μορφή, είτε αυτή είναι χρηστική είτε εικαστική. Θα ήθελα να αναγνωρίσω το έργο που συντελείται στο Μουσείο Μαρμάρου, καθώς επίσης τη λαϊκή τέχνη που απορρέει μέσα από το μάρμαρο, από το λίθο… Τη μαρμαρογλυπτική και τη λιθογλυπτική. Η προπαρασκευαστική και επαγγελματική σχολή Καλών Τεχνών του Πύργου πρέπει να αναβαθμιστεί, διότι το έργο που επιτελούν οι καθηγητές της είναι πραγματικά σπουδαίο. Το γεγονός ότι οι απόφοιτοι της σχολής μπαίνουν χωρίς εξετάσεις στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας δεν αρκεί. Η αναβάθμισή της θα μπορούσε να μετατρέψει την Τήνο σε πόλο έλξης για όλες τις Κυκλάδες και τη νησιωτική χώρα. Οι νέοι με κλίση στις καλές τέχνες θα μπορούσαν έρχονται στον Πύργο και όχι να μεταβαίνουν στην Αθήνα με το υψηλό κόστος που απαιτούν οι σπουδές και ειδικά στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε σήμερα».

Το Αρχαιολογικό Μουσείο:

«Πάρα πολύ σημαντικό μουσείο, με συλλογές αρχαιολογικών ευρημάτων από όλο το νησί. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η Τήνος είναι ένας τόπος με ζωή ήδη από τη Μυκηναϊκή Περίοδο. Στο Ξώμπουργκο γίνονται ανασκαφές που φέρνουν στο φως ευρήματα της εν λόγω περιόδου, αποδεικνύοντας ότι υπήρχε διαχρονική κατοίκηση μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους και μετέπειτα. Επίσης, στα Κιόνια υπάρχουν δύο πρώιμοι αρχαίοι ναοί, αφιερωμένοι στον Ποσειδώνα και τη Δήμητρα, σημάδι ότι εδώ έχουμε μια πρώτη αντίληψη περί θεοτήτων, περί Δωδεκαθέου.

Το Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών και η Πινακοθήκη:

«Στο ναό της Μεγαλόχαρης φιλοξενούνται το Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών και η πινακοθήκη του Πανελλήνιου Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας, με αντιπροσωπευτικά έργα επιφανών ζωγράφων (αυθεντικά και αντίγραφα). Εκεί χρειάζεται δουλειά. Οι πίνακες πρέπει να συντηρηθούν και κάποιος, ενδεχομένως ιστορικός τέχνης, να ασχοληθεί επιμελώς. Η πινακοθήκη αξίζει μεγαλύτερης προβολής τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Το Φεστιβάλ Τήνου:

«Ο κ. Θέμης Ροδαμίτης, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Τήνου, έχει δώσει γη και ύδωρ για να το καθιερώσει. Σημαντικότατοι καλλιτέχνες, όπως η Μαρία Φαραντούρη, ο Θάνος Μικρούτσικος κλπ. έχουν συμμετάσχει στις σχετικές εκδηλώσεις. Θεωρώ πως όλο αυτό είναι ένα one man show, μια προσπάθεια πραγματικά προσωπική που εξελίχθηκε σε ένα καταξιωμένο πολιτιστικό γεγονός. Ωστόσο, πάντα υπάρχει χώρος και τόπος για περισσότερα».

Το European Museum Forum στην Τήνο:

«Μεταξύ των τιμητικών διακρίσεων και ιδιοτήτων που έχω λάβει, τα τελευταία δύο χρόνια είμαι μέλος του διοικητικού συμβουλίου του European Museum Forum (συμβούλιο της Ευρώπης). Φέτος το καλοκαίρι, ο δήμαρχος Τήνου έχει αποδεχθεί να πραγματοποιηθεί στο νησί το workshop του συμβουλίου του European Museum Forum. Αυτό το πολιτιστικό γεγονός θα προσελκύσει επισκέπτες υψηλού επιπέδου από όλη την Ευρώπη, από υπουργούς μέχρι διευθυντές μουσείων και εξέχουσες προσωπικότητες που θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τι προσφέρει το νησί από άποψη κουλτούρας. Αν η Τήνος δεν υπήρχε στο χάρτη, ίσως να μην είχαμε όλο αυτό το τρομερό δυναμικό των καλλιτεχνών. Όποιος πατά το πόδι του στο νησί, παίρνει κάτι από τη δύναμή του. Το φως είναι; Το υπέδαφος; Η ίδια η Παναγία είναι; Δεν είμαι σίγουρη… Πάντως χωρίς αμφιβολία κάτι μας προκαλεί μεγάλη πνευματικότητα, την οποία καθένας μας εκφράζει διαφορετικά ανάλογα με τη δυναμική και την κλίση του».

Προτάσεις για πολιτιστική αναβάθμιση:

«Η δική μου θέση είναι ότι θα μπορούσε να πραγματοποιείται πλήθος πνευματικών εκδηλώσεων, που θα ξέφευγαν από την απόλυτη λαογραφία. Για παράδειγμα, πιστεύω πως πρέπει να προωθηθούν θέματα που αφορούν στην ιστορία της τέχνης και των υφασμάτων, διότι στην Τήνο βρίσκουμε ένα σωρό κεντήματα, δαντέλες και σπάνια υλικά από το παρελθόν. Στο μοναστήρι στα Λουτρά έχουν συγκεντρωθεί όλες οι περίφημες εκκλησιαστικές δαντέλες και τα άμφια κυρίως των καθολικών ιερέων».

CV
Η Λίλα ντε Τσάβες είναι εθνολόγος που ειδικεύεται σε ιστορικά και εθνικά υφάσματα, κοσμήματα και κοστούμια. Έχει διατελέσει ειδική επιστημονική συνεργάτις στο Μουσείο Μπενάκη από το 1977 και επιμελήτρια του τμήματος κοσμήματος. Επίσης, είναι Γενική Γραμματέας της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Φίλων Μουσείων και Πρόεδρος της Επιτροπής Ανάπτυξης, μέλος του διοικητικού συμβουλίου του European Museum Forum, Πρόεδρος του οργανισμού Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά και Μουσεία, που προωθεί τα μουσεία σε όλο τον κόσμο, μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων και Πρόεδρος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Φίλων Μουσείων. Διδάσκει ιστορία της τέχνης και την τέχνη της κλωστοϋφαντουργίας, με τη μορφή σεμιναρίων σε πολιτιστικά ιδρύματα και έχει αναπτύξει ένα πρωτότυπο, σύντομο σεμινάριο για χειροποίητα κοσμήματα και μικρογλυπτά (ασήμι και χρυσό) στο Μουσείο Μπενάκη. Κατά τη διάρκεια της καριέρας της έχει λάβει πολλές τιμητικές διακρίσεις και βραβεία.