Προσκύνημα στα Κάτω Μέρη
Προσκύνημα στα Κάτω Μέρη
Παραδομένο στη φθορά του χρόνου και αφημένο στο έλεος των αέρηδων, το χωριό –φάντασμα ερήμωσε τη δεκαετία του 1970. Αν έχει απομείνει κάτι να θυμίζει ότι κάποτε, ανάμεσα στα χαλάσματα, υπήρχε ζωή, αυτό είναι η ασβεστωμένη εκκλησία του Αγίου Ιωσήφ, ακόμα όρθια… Τα Μοναστήρια αναβίωσαν το καλοκαίρι του 2006 με τη χρήση καθρεφτών και ξύλινων μονοπατιών, στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής παρέμβασης των Κώστα Τσόκλη, Γιώργου Τριανταφύλλου και Νίκου Ξυδάκη.
Όπως μπορείς να φανταστείς, το χωριό στο παρελθόν υπήρξε πέρασμα από τα Κάτω Μέρη προς τη Χώρα μέσα από καλντερίμια. Γραφικό, με λιγοστούς κατοίκους, αιωνόβιες βελανιδιές, πέτρινα τοξωτά γεφύρια, περιστεριώνες του 1927 και νερόμυλους κατά μήκος της ομώνυμης ρεματιάς. Highligt το λιοτρίβι, ενδιαφέρον κτήριο και ταυτόχρονα «μνημείο» της ενδιαφέρουσας αγροτικής ιστορίας του νησιού.
Στο άκουσμα και μόνο του ονόματος «Σκαλάδος», κάνεις συνειρμούς για σκαλιά. Όντως, στο χωριό που συνδέει τα Άνω και τα Κάτω Μέρη (πατρίδα της Άννα Φόνσου), τα πέτρινα σκαλοπάτια που θα ανεβοκατέβεις είναι αμέτρητα, όμως η πανοραμική θέα στην ενδοχώρα της Τήνου είναι υπέροχη.
Καταπράσινο, με νερά, καλαμιώνες και περιστεριώνες να «ξεφυτρώνουν» σε διάφορα σημεία του, απλώνεται στην εύφορη γη του αγροτικού οικισμού, φτάνοντας μέχρι την Κώμη. Αξίζει να δεις την εκκλησία της Αγίας Αναστασίας, της Παναγίας και τον ερειπιώνα των ελαιοτριβείων του χθες.
Η εικόνα του «σπαρμένου» με γρανιτένιους, στρογγυλούς ογκόλιθους οροπεδίου έχει κάνει το γύρο του κόσμου. Σύμφωνα με τη μυθολογία, στην απέραντη έκταση με τους πελώριους βώλους, δόθηκε η μάχη των Τιτάνων, ενώ κάποιες άλλες προσπάθειες εξήγησης του μοναδικού γεωλογικού φαινομένου αποδίδουν τους βράχους στην πτώση μετεωριτών. Ίσως να πρόκειται για τον πυθμένα θάλασσας ή επικρατέστερα, οι πέτρες να είναι το αποτέλεσμα ηφαιστειακής έκρηξης που έγινε πριν από εκατομμύρια χρόνια. Ανάμεσα στους σχηματισμούς από γρανίτη, λευκά που συνθέτουν το ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό προφίλ του «εξωπραγματικού» χωριού. Στα ενδότερα του «αλλόκοτου» οικισμού, θα συναντήσεις καλαθοπλέκτες κι ένα κουκλίστικο ανοιχτό θεατράκι.
Οι μουσικές και θεατρικές παραστάσεις του καλοκαιριού που φιλοξενούνται στο «χειροποίητο» υπαίθριο θέατρο του Κώστα Τσόκλη, έδωσαν στον Κουμάρο την αλλοτινή του αίγλη. Το χωριό που ιδρύθηκε στην απότομη πλαγιά του βουνού Φούρκα κατά τους βυζαντινούς χρόνους «ξαναγεννήθηκε» χάρη στην πέτρινη, ατμοσφαιρική σκηνή, με τις ελεύθερες «κερκίδες» που διαμόρφωσε ο εικαστικός μέσα στο ίδιο του το κτήμα.
Ένα κομψοτέχνημα, αφιερωμένο στο καθολικό δόγμα, στην άκρη του λιβαδιού της Κώμης, λίγο έξω από την κατάφυτη Καλλονή (ή Κελιά). Ο λόγος για το ανδρικό μοναστήρι της Αγίας Υπακοής που ιδρύθηκε από τον επίσκοπο Τήνου Νικόλαο Ρήγο το 1648, συγκεντρώνοντας ασκητές και ερημίτες. Στα αξιοθέατα του χωριού συγκαταλέγονται η εκκλησία του Αγίου Ζαχαρία με την όμορφη βοτσαλωτή αυλή, το ηρώο και τα εντυπωσιακά, μαρμάρινα κατώφλια των σπιτιών.
Το καμπαναριό της εκκλησίας του Σωτήρος με τη μεγάλη του κλίση θυμίζει κάτι από τον πύργο της Πίζας, εξ ου και ο χαρακτηρισμός! Το πράσινο χωριουδάκι με τους φιλόξενους κατοίκους πήρε το όνομά του από το αρχαίο λατομείο χαλκού (από τις λέξεις καρκάς, χαλκιάς, χάλκος) που υπάρχει στα ανατολικά του.
Γύρω-γύρω πράσινο, δέντρα, χωράφια με σπαρτά και στη μέση ο Κρόκος, που πήρε το όνομά του από το ομώνυμο φυτό. Εδώ γεννήθηκε ο Μαρκάκης Ζαλλώνης, ο ιατροφιλόσοφος που πρώτος κατέγραψε την ιστορία της Τήνου το 1809.
Το γεγονός ότι εδώ γεννήθηκε το 1842 ένας από τους μεγαλύτερους νεοέλληνες ζωγράφους, από μόνο του αποτελεί λόγο για να ταξιδέψεις ως το Σκλαβοχωριό –το πατρικό του είναι επισκέψιμο. Το ορεινό, λιλιπούτειο, αμιγώς ορθόδοξο χωριό έχει λίγους κατοίκους, θέα στην Αγάπη, παραδοσιακό πλυσταριό και μια όμορφη εκκλησία, της Αγίας Τριάδας
Ο τελευταίος των Κάτω Μερών... Μικρή κοινότητα, «ευνοημένη» από τους βοριάδες, χτισμένη στου Βοριά το Βουνί, με όμορφη θέα στην Καλλονή, τον Καρκάδο και τα πεδινά. Τα κυκλαδίτικα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής της είναι εμφανή στις φροντισμένες βοτσαλωτές αυλές, στα νησιώτικα καλντερίμια και τα ασβεστωμένα σπίτια του, όμως αυτό που εντυπωσιάζει είναι το Μουσείο Παραδοσιακής Κεραμικής, με την ενδιαφέρουσα συλλογή κεραμικών. Σε κοντινή απόσταση, μπορείς να δεις τα ερείπια του μεσαιωνικού οικισμού Της Κόρης ο Πύργος και το οροπέδιο Του Πολέμου ο Κάμπος.
Ο ναός του Αγίου Αγαπητού στη Γρίζα με τα γάργαρα νερά και το ρέμα με τους περιστεριώνες υπήρξε ονοματοδότης του χωριού. Απλωμένο στην πλαγιά, ανάμεσα σε φραγκοσυκιές, το ομορφοχώρι ξεχωρίζει για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των κτηρίων του, για τα διακοσμημένα με λαϊκά μοτίβα υπέρθυρα και το τηνιακό πλυσταριό. Στο παλιό σχολείο βρίσκεται το υπό σύσταση Μουσείο Φωτογραφίας, με σκοπό την καταγραφή και διάσωση του φωτογραφικού υλικού που αφορά στο νησί. Από την Αγάπη, διανύοντας 4χλμ. σε χωματόδρομο, μπορείς να φτάσεις στο μοναστήρι της Παναγίας της Βουρνιώτισσας (1670).
Στα άφθονα νερά της περιοχής οφείλει την πυκνή για τα δεδομένα του νησιού βλάστηση που το περιβάλλει. Η θέση του στις νοτιοανατολικές απολήξεις του βουνού Ράχες επιτρέπει στον επισκέπτη του να αγναντεύει πεδινά χωριά στα Κάτω Μέρη και το βράχο του Ξώμπουργου. Στην κεντρική πλατεία του Σμαρδάκιτου, θα δεις τον Άγιο Αντώνιο με το ψηλό καμπαναριό σε μορφή πύργου και θα ξεδιψάσεις με το γάργαρο νεράκι που κατεβαίνει από το παλιό ξινάρι (πηγή).
Βαρύ το ιστορικό φορτίο του τόπου... Εδώ, ανάμεσα στα περιβόλια, μετά την καταστροφή του Κάστρου οι Ιησουίτες μοναχοί και οι Ουρσουλίνες μοναχές έχτισαν τα μοναστήρια τους, μετατρέποντας τα Λουτρά σε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο της Τήνου. Το 1862 ιδρύθηκε η μονή Ουρσουλινών από μοναχή του τάγματος και ταυτόχρονα σχολή θηλέων, με δημοτικό, γυμνάσιο, ορφανοτροφείο, οικοτροφείο και σχολή ταπητουργίας που λειτούργησε μέχρι το 1990! Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, όπου εκτίθεται εργόχειρα, μουσικά όργανα και βιβλία μαθητριών. Αντίστοιχα, η μονή Ιησουιτών έχει μετατραπεί σε Αγροτικό Μουσείο που φιλοξενεί κειμήλια και αγροτικά εργαλεία του παρελθόντος.
Πλούσιο μέρος, χάρη στο εκτεταμένο, «καρπερό» λιβάδι της Κώμης. Περβόλια γεμάτα οπωροκηπευτικά, αγκινάρες σε τεράστιες ποσότητες (μέχρι και φεστιβάλ αγκινάρας πραγματοποιείται εδώ), ανεμόμυλοι, περιστεριώνες, λουλουδιασμένες πλατείες και η μεγαλύτερη πετρόχτιστη καμάρα του νησιού συγκεντρώνονται στην καταπράσινη Κώμη. Στην παλιά καθολική εκκλησία του Αγίου Ιωάννη αξίζει να δεις το μουσικό εκκλησιαστικό όργανο που διατηρείται ως τις μέρες μας.
Κάτω από το Ξώμπουργο, πλάι σε πεύκα και φοίνικες, «στήθηκε» το προπύργιο του καθολικισμού στην Τήνο (εδώ βρίσκεται η έδρα της Καθολικής Αρχιεπισκοπής του νησιού), σημαντικό κέντρο εμπορίου και βιοτεχνιών κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους. Σήμερα, στην Ξυνάρα θα δεις την Παναγία του Ροδαρίου (Μητρόπολη Καθολικής Αρχιεπισκοπής) και των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου και το Παλάτι του Δεσπότη, παλιό ιεροσπουδαστήριο που σήμερα στεγάζει μουσείο εκκλησιαστικών κειμηλίων και το αρχείο καθολικών ενοριών. Επίσης, η Ξυνάρα αποτελεί έδρα του Δήμου Εξωμβούργου.