Ξωκλήσια

Λευκά στίγματα

Η αρχιτέκτονας Μαρία Βιδάλη αναλύει την καίρια θέση των εξωκκλησιών στο τηνιακό τοπίο και τη σύνδεσή τους με τα χωριά και τους κατοίκους τους.

Στα διακόσια τετραγωνικά χιλιόμετρα της Τήνου, υπάρχουν περίπου επτακόσια πενήντα ξωκλήσια, διάσπαρτα σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, κοντά σε μονοπάτια ή σε κορυφές λόφων, δίπλα σε λαγκάδια ή πάνω σε βράχια κοντά στη θάλασσα. Ανήκουν είτε στην ενοριακή εκκλησία του χωριού και είναι κοινή ιδιοκτησία των κατοίκων του είτε, συνηθέστερα, σε κάποια οικογένεια, αποτελώντας ιδιωτική ιδιοκτησία.

Άνθρωποι και ξωκλήσια

• Η σχέση των εξωκκλησιών με το χωριό, το σπίτι, το ερημικό τοπίο και τη γη διαμορφώνει μια ιδιαίτερη τοπογραφία μέσα από τη μετακίνηση και τις δραστηριότητες των κατοίκων. Με ποιούς τρόπους; Η μετακίνηση του χωρικού από το σπίτι προς το ξωκλήσι και αντίστροφα μέσα από χωράφια και αγρούς, προεκτείνει και εδραιώνει το χώρο της κατοικίας και της οικογένειας, αποκαλύπτοντας παράλληλα έναν ακόμα σύνδεσμο με την κοινότητα και την κοινωνία της.
  Τα πανηγύρια του Πάσχα στην εξοχή χαρακτηρίζονται από μια συνεχή μετακίνηση των ανθρώπων από τα σπίτια τους προς την εκκλησία του χωριού, και από αυτήν, με ομαδική πομπή ή προσωπική πορεία, προς το ξωκλήσι, βαδίζοντας στους αγρούς, ανηφορίζοντας σε κάποιο λόφο ή περπατώντας κατά μήκος της ακτής. Oι χωρικοί κοιτάζοντας τον κόσμο τους από απόσταση δημιουργούν ένα σύνδεσμο με την κοινότητα τους και κατόπιν επιστρέφουν στο χωριό τους, έχοντας ανανεώσει τη σχέση με την Τήνο τους…

Η συνέχιση της παράδοσης

Σήμερα, οι Τηνιακοί διατηρώντας τα ξωκλήσια, διατηρούν ένα κομμάτι της παράδοσής τους. Σύμβολα και έννοιες που μπορεί να μην ερμηνεύονται πια με τον ίδιο τρόπο, συνδέονται με το παρελθόν μέσω της μίμησης και της επανάληψης στο παρόν. Τα ξωκλήσια αντανακλούν τη συνέχεια της παράδοσης στον σύγχρονο κόσμο, παραδίδουν την ιστορία και τον πολιτισμό που εκφράζουν, με τα πανηγύρια και τις τελετές να ανανεώνουν συνεχώς αυτήν την παράδοση. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι εξακολουθούν να διαμορφώνουν τη θεμελιώδη για τον άνθρωπο αίσθηση συνέχειας που δημιουργήθηκε με το πέρασμα από τη ζωή και το θάνατο, και την ελπίδα για ανανέωση.