Έξω Μεριά – Τεχνών λίκνο

Η Έξω Μεριά αποκαλείται Μαρμάρου Γη!

Σας προκαλεί να περιπλανηθείτε στο δρόμο που χάραξαν οι σπουδαίοι μαρμαρογλύπτες.Ανακαλύψτε τα μικρά θαύματα που δημιουργήθηκαν από καλλιτέχνες μιας άλλης εποχής και που εντυπωσιάζουν μέχρι και σήμερα. Γνωρίστε την άγρια μορφή της φύσης στα καλύτερα της.

Καρδιανή

Ο πρώτος οικισμός της Έξω Μεριάς μοιάζει να αιωρείται στην πλαγιά του βουνού Πατέλες. Με τη ματιά της καρφωμένη στη Σύρο και τη θάλασσα, η Καρδιανή από υψόμετρο 240μ και υπό την προστασία της κορυφής Μέλισσα, αναμένει καρτερικά τους επισκέπτες της για να τους σαγηνέψει. Το χωριό ξεχωρίζει για την πυκνή του βλάστηση και τις αμέτρητες πηγές που αναβλύζουν από το βουνό – για αυτό και θα βρεις τόσες πολλές κρήνες όπου και αν σταθείς – αλλά και για την ομαλή συνύπαρξη των καθολικών και ορθόδοξων κατοίκων. Η ιστορία της φτάνει πίσω στα χρόνια της γεωμετρικής περιόδου, γεγονός που επιβεβαιώνουν οι 3.000 ετών τάφοι που έχουν ανακαλυφθεί στην περιοχή. Είναι γεμάτη από πλακόστρωτα σοκάκια, όμορφες στοές και αρχιτεκτονικά στολίδια που την κάνουν ακόμα πιο εντυπωσιακή.

Στο κέντρο θα συναντήσεις τον καθολικό ναό Γενέθλια της Θεοτόκου-Κιουρά και λίγο ψηλότερα την ορθόδοξη Αγία Τριάδα με την εξάτοξη καμάρα της που είναι μοναδική στα Κυκλαδονήσια. Κατεβαίνοντας τα σκαλιά προς την είσοδο του χωριού, ξεπροβάλλει η μαρμάρινη πλατεία της Κιουράς, με τα ψηλά κυπαρίσσια και το μαρμαρόγλυπτο σιντριβάνι της. Η Καρδιανή θα μπει στην καρδιά σου….

Υστέρνια

Πρόκειται για το χωριό των μαρμαρογλυπτών. Δέκα μόλις λεπτά οδικώς μετά την Καρδιανή, στα «υστερνά» (νοτιοδυτικά) του νησιού, θα βρεις τα αμφιθεατρικά Υστέρνια. Χτισμένο στα 300-340μ στην πλαγιά του βουνού Μεροβίγλια πάνω από το ομώνυμο γραφικό λιμανάκι, αγναντεύει και αυτό τη Σύρο.

Στη βόλτα σου θα διασχίσεις  μαρμαρόχτιστα σοκάκια και θα ξεχαστείς χαζεύοντας τα λεπτοδουλεμένα υπέρθυρα στα σπίτια με τα κόκκινα και μπλε πορτοπαράθυρα, τις κρήνες, τις προτομές και τα αγάλματα. Το μάρμαρο κυριαρχεί στα Υστέρνια. Όπως είναι λογικό επακόλουθο και οι κορυφαίοι γλύπτες. Ντόπιοι καλλιτέχνες, όπως οι αδερφοί Φυτάλαι και Μαλακατέ, ο Γεώργιος Βιτάλης, ο Λάζαρος Λαμέρας, ο Αντώνης και ο Λευτέρης Σώχος μεγαλούργησαν χρησιμοποιώντας το λευκό πέτρωμα. Έργα τους θα βρεις στο Μουσείο Υστερνιωτών Καλλιτεχνών, το οποίο στεγάζεται από το 1989 στο παλιό σχολείο που παλιότερα λειτουργούσε και ως υφαντουργείο.

Μαρμαρόγλυπτες δημιουργίες όμως θα συναντήσεις σε πολλά ακόμα σημεία του χωριού∙ στην πλατεία Ν. Γλύνη, με το γερο-πλάτανο, στη βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, στο Ηρώο προς τιμήν των πεσόντων του 1912 και του 1940. Βορειότερα του χωριού, στην τοποθεσία Μύλοι, σώζονται πολλοί ανεμόμυλοι να θυμίζουν περασμένα μεγαλεία…

Πλατειά-Βεναρδάδος

Λίγο πριν το χωριό ορόσημο της Τήνου, τον Πύργο, θα περάσεις από τα Πλατειά, το μικροσκοπικό οικισμό στη βορινή πλευρά του νησιού. Ανάμεσα στα αξιοθέατά του θα δεις  το ναό Τα Γενέθλια της Θεοτόκου, το Ηρώο πεσόντων Πανορμιτών κατά τους βαλκανικούς πολέμους, φιλοτεχνημένο από τον Μιχάλη Κουσκουρή, και το μουσείο εκκλησιαστικών κειμηλίων.

Συνεχίζοντας, ακολουθεί το χωριό Βεναρδάδος, αμφιθεατρικά χτισμένο, με λίγα παραδοσιακά σπίτια και τον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο, με το αξιόλογο μαρμάρινο τέμπλο και τις αγιογραφίες του Νίκου Γαΐτη. Κρυμμένο στα δέντρα της ρεματιάς του, θα βρεις το ξωκλήσι του Αγίου Φανουρίου.

Μαρλάς

Προς την άκρη της διαδρομής συναντάμε τον Μαρλά. Χτισµένος σε πλαγιά μοιάζει να ατενίζει τον ξακουστό Πύργο. Μέσα στην ομορφιά του φυσικού τοπίου, ξεχωρίζει ο ενοριακός ναός των Αγίων Αναργύρων με τον µαρµάρινο καλλιτεχνικό του διάκοσµο. Πάνω από την κεντρική είσοδο βρίσκονται οι σκαλισμένοι σε μάρμαρο Άγιοι Ανάργυροι µε το σταυρό στη µέση και το φίδι τυλιγµένο σ’ αυτόν (σύµβολο του Ασκληπιού), µοναδικό στην Ελλάδα.

Μη παραλείψετε να επισκευθείτε το µυκηναϊκό θολωτό και γεωµετρικό τάφο και λίγο πιο πέρα το µοναστήρι της Κυρα-Ξένης  και την Αγία Θέκλα.

Μαμάδος

Πρόκειται για το πιο αποµακρυσµένο χωριό της Τήνου. Με θέα στο στενό Τήνου-Άνδρου,  ο Μαμάδος είναι ένας µικρός οικισµός µε παραδοσιακά κάτασπρα σπίτια, στολισμένα περβάζια και πλακόστρωτα σοκάκια. Χαρακτηριστικό του, η  έντονη πολιτιστική δραστηριότητα του προοδευτικού συλλόγου Μαρλά-Μαµάδου.

Πύργος

Καλώς όρισες στο λίκνο της γλυπτικής και της ζωγραφικής, τον ξακουστό Πύργο. Η ιδιαίτερη πατρίδα των Χαλεπά, Νικηφόρου Λύτρα και Γιάννη Γαΐτη, σύμφωνα με χάρτη του 1571, πήρε το όνομα του από ένα βενετσιάνικο πύργο που βρισκόταν τότε στην περιοχή. Το μεσαιωνικό αρχοντοχώρι που φημίζεται για τους καλλιτέχνες του περιβάλλεται από τα βουνά Πατέλα, Μεροβίγλια, Προφήτης Ηλίας και Κακή Σκάλα. Από φόβο για τους πειρατές, χτίστηκε με τρόπο ώστε να κοιτάει προς το εσωτερικό του νησιού και όχι τη θάλασσα. Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα γνώρισε μεγάλη ακμή, ενώ τότε άρχισε η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων λευκού και πράσινου μαρμάρου της περιοχής. Σταδιακά δημιουργήθηκαν τα πρώτα εργαστήρια μαρμαροτεχνίας, καταλυτική στιγμή για την τέχνη της μαρμαρογλυπτικής.

Το κεντρικό καλντερίμι (οδός Γιαννούλη Χαλεπά) που περνά από το Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών και το σπίτι του Γιαννούλη Χαλεπά, αρκεί για να διαπιστώσεις  τους λόγους για τους οποίους ο Πύργος συγκαταλέγεται στους ομορφότερους οικισμούς των Κυκλάδων – αν όχι της Ελλάδας. Οικόσημα, πορτοσιές, υπέρθυρα, κατώφλια, βρύσες, επιγραφές, προτομές, σοκάκια, σκαλιστά τραπέζια, όλα είναι από μάρμαρο, σμιλεμένο από τους πατροπαράδοτους χειροτέχνες του χωριού.

Η βόλτα συνεχίζεται ως την κεντρική, μαρμαροστρωμένη πλατεία (Ηρώων 1821) με τη σκιά του μεγάλου πλάτανου να σκεπάζει τις μνημειακές κρήνες και τα καφενεία-ζαχαροπλαστεία, όπου οι παραγγελίες για το γαλακτομπούρεκο της Αλεξάνδρας και το μελαχροινό δίνουν και παίρνουν. Εδώ, ο Γεώργιος Παλαμάρης στις 31 Μαρτίου 1821 πρώτος σε όλες τις Κυκλάδες, σήκωσε το λάβαρο της Επανάστασης.

Ακόμα και το νεκροταφείο συνιστά αξιοθέατο στον Πύργο. Επιτύμβιες στήλες με ανάγλυφα λαϊκά θέματα και παραστάσεις, επιβλητικές προτομές και εντυπωσιακά μνημεία, όλα σμιλεμένα από καλλιτέχνες του χτες και του σήμερα. Τα εκθέματα του υπαίθριου μουσειακού αξιοθέατου συμπληρώνουν οι δυο μαρμαρόχτιστοι ναοί του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Δημητρίου.

Η περιήγησή σου όμως στον Πύργο πρέπει να συνεχιστεί. Οφείλεις να επισκεφτείς το Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών, όπου φιλοξενούνται έργα Πανορμιτών «πελεκητάδων», όπως των Γιαννούλη Χαλεπά, Δ. Φιλιππότη, Λ. Δούκα, Ι. Βούλγαρη, Γ. Κουλουρή, Γ. Βιτάλη, Λ. Σώχου κ.ά., αλλά και το σχετικά νέο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Εδώ θα μάθεις την πορεία του ορυκτού από την εξόρυξη μέχρι να λάβει την τελική μορφή του.

Ακριβώς δίπλα στο μοντέρνο κτίριο, λειτουργεί από το 1956 η εμβληματική Σχολή Καλών Τεχνών Πανόρμου. Οι φοιτητές διδάσκονται γλυπτική, μαρμαρογλυπτική, ζωγραφική, σχέδιο, ιστορία της Τέχνης και σχέδιο, ενώ οι δύο καλύτεροι απόφοιτοι κάθε έτους εισάγονται χωρίς εξετάσεις στην Α.Σ.Κ.Τ. της Αθήνας.

Πάνορμος

Το επίνειο του Πύργου, ο φυσικός όρμος του Πανόρμου βρίσκεται στο ΒΑ άκρο της Τήνου (35χλμ. από τη Χώρα). Στο παρελθόν αποτέλεσε ένα από τα δύο μεγαλύτερα λιμάνια του νησιού και διαμετακομιστικό κέντρο εμπορίου της Έξω Μεριάς καθώς εδώ γινόταν η φόρτωση του πράσινου μαρμάρου από τα λατομεία. Ο ερημωμένος φάρος της νησίδας Πλανήτης, στο κέντρο του όρμου, δημιουργεί ένα καρτποσταλικό σκηνικό.

Ο τουρισμός έφτασε σχετικά νωρίς στο γραφικό ψαροχώρι. Ή δη από τη δεκαετία του ’70 άρχισε να αναπτύσσεται τουριστικά, ώστε σήμερα να θεωρείται – και να είναι – ο σημαντικότερος παραθεριστικός οικισμός της περιοχής. Στο όμορφο φυσικό λιμάνι, θα πρέπει να διαλέξεις ανάμεσα στις πολλές ψαροταβέρνες café, ανάλογα πάντα με τις προτιμήσεις σου.

Όσο για τις βουτιές σου, γύρω από τον Πάνορμο απλώνεται μια σειρά από πανέμορφες παραλίες, όπως η προστατευμένη από το βοριά Αγία Θάλασσα, η Ρόχαρη με τα σκιερά αρμυρίκια και το Καβαλουρκό για κολύμπι με φόντο τον Πλανήτη.